ارزیابی آثار انتقال آب بین حوضه‌ای بر مورفولوژی بستر رودخانه در حوضه‌ی مبدأ مطالعه‌ی موردی: حوضه‌ی رودخانه‌ی زاب

در سال­های اخیر به منظور احیای دریاچه‌ی ارومیه و پیشگیری از بروز پیامدهای منفی زیست‌محیطی، طرح انتقال آب رودخانه‌ی زاب به دریاچه‌ی ارومیه در دست مطالعه و اجرا قرار گرفته است. در این مقاله سعی ­شده است تغییرات احتمالی مورفولوژی رودخانه‌ی زاب ناشی از اجرای پروژه در پایین دست سد کانی­سیو، مورد ارزیابی قرار گیرد. روش تحقیق عمدتاً بر پایه‌ی روش تحلیلی استوار است. داده­ها شامل نقشه‌ی زمین­شناسی 100000/1، عکس‌های هوایی 60000/1 و تصاویر ماهواره­ای لندست 8 (سنجنده‌ی ETM)، تصاویر GDEMماهواره‌ی ASTERبا قدرت تفکیک 15 متر، داده­های اقلیمی و هیدرولوژی آب‌های سطحی منطقه‌ی مورد مطالعه می­باشد که به منظور گردآوری آنها از طریق روش کتابخانه­ای و اسنادی، مراجعه به سازمان­ها و ادارات، سایت­های اینترنتی و مشاهدات میدانی، اقدام  شده است. نتایج نشان می‌دهد که پس از آبگیری سد کانی­سیو و انتقال آب به دریاچه‌ی ارومیه، دبی رودخانه‌ی زاب در ایستگاه هیدرومتری گرژال در پایین‌دست سد، از 72/1464 میلیون مترمکعب در سال به 42/653 میلیون متر مکعب در سال کاهش خواهد یافت و بستر رود دچار کاهش شدید جریان خواهد شد، بطوری‌که در ماههای شهریور و مهر بستر رودخانه‌ی زاب از پای دیواره‌ی سد تا الحاق سرشاخه‌ آبخورده تقریباً خشک می­شود. این کاهش جریان موجب تغییر شاخص­های مورفولوژیکی مانند نیمرخ عرضی و طولی و شاخص‌های هیدرولیکی مانند عمق آب و سرعت جریان خواهد شد. بر این اساس، در بازه‌ی الف جریان رود تنها بخش­های عمیق­تر بستر را مورد استفاده قرار می­دهد که حاصل آن تشکیل تراس‌های جدید و کوچک شدن مقطع عرضی، نابودی پوشش گیاهی کناری و یا عقب نشینی آن به فواصل دورتر  خواهد بود. در بازه ب قدرت جریان رود متوجه‌ی کناره‌های رود شده و آن را برش خواهد داد و چالاب­های موجود در مسیر جریان از طریق نهشته‌گذاری پر خواهند شد و در بازه ج با افزایش فاصله از سد کانی­سیو و افزایش بار رسوب نسبت به ظرفیت انتقال، رسوبات ته نشین شده، لذا هم عمق بستر و هم پهنای آن به دلیل تشکیل پشته‌های رسوبی در مسیر جریان و رسوبگذاری در کناره‌ها، کمتر خواهد شد.